Καλλιέργεια μανιταριών

Θα παρουσιαστούν τα 2 πρώτα στάδια της καλλιέργειας των μανιταριών, σύντομα θα ακολουθήσει και το 3ο και σημαντικότερο μέρος.

1ο Στάδιο - Απομόνωση μυκήτων

Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσω να μεταφέρω τις εμπειρίες που απόκτησα πειραματιζόμενος με την απομόνωση μυκήτων. Αυτό είναι το πρώτο στάδιο για την δημιουργία μιας καλλιέργειας. Μπορεί να φανεί χρήσιμο σε όσους θέλουν να πειραματιστούν στο σπίτι τους δημιουργώντας μία καλλιέργεια ξυλοσηπτικών (πχ. πλευρωτού) μανιταριών σε μικρή κλίμακα. Βέβαια πολλοί καλλιεργητές προσπερνούν αυτό το στάδιο και μεταβαίνουν στο αμέσως επόμενο, εμβολιάζοντας στο κατάλληλο υπόστρωμα τα σπόρια δημητριακών (grain spawn) που έχουν αποικισθεί από τον μύκητα που μας ενδιαφέρει να καλλιεργήσουμε. Η αγορά των εμβολιασμένων σπόρων δημητριακών με το μύκητα, γίνεται συνήθως από το διαδίκτυο. Έγινε προσπάθεια απομόνωσης δύο μυκήτων. Για αρχή προτιμήθηκε το Pleurotus ostreatus που χαρακτηρίζεται ως επιθετικός μύκητας και βοηθά πολύ αυτό, τον αρχάριο, στην διαδικασία απομόνωσης του. Τέλος δοκιμάστηκε και η απομόνωση της Grifola frondosa, ενός πολύ δύσκολου μανιταριού για όσο αφορά την παραπάνω δοκιμασία.

Για να ξεκινήσω το πείραμα μου, θα έπρεπε να προμηθευθώ και τον απαραίτητο εξοπλισμό. Η όλη διαδικασία έγινε στην κουζίνα του σπιτιού μου. Φυσικά δεν είναι και ο πλέον κατάλληλος χώρος. Σε επαγγελματική και ερευνητική βάση, η όλη εργασία γίνεται σε σύγχρονα εργαστήρια, με τον κατάλληλο εξοπλισμό και την κατάλληλη ατμόσφαιρα, απαλλαγμένη από μικρόβια, μικροοργανισμούς και αιωρούμενα σπόρια άλλων παθογόνων μυκήτων.

Πρώτη κίνηση η προμήθεια υλικών για την Παρασκευή του PDA (Potato Dextrose Agar). Είναι το θρεπτικό υλικό πάνω στο οποίο θα δημιουργηθεί το μυκήλιο του μανιταριού. Φυσικά στο εμπόριο υπάρχει και έτοιμη σκόνη για την δημιουργία του PDA.

1^ο. Χρειαζόμαστε απιονισμένο νερό. Υπάρχει άφθονο σε όλα τα super market.

2^o. Πατάτες που χρειαζόμαστε για το εκχύλισμα, επίσης υπάρχουν άφθονες σε όλα τα μανάβικα.

3^ο. Άγαρ φυτικό, προμηθεύτηκα από κατάστημα Βιολογικών προϊόντων. Εικ. 1. γ.

4^ο. Δεξτρόζη προμηθεύτηκα από φαρμακείο. Εικ. 1. γ.

5^ο. Κωνική φιάλη 1 lt, που χρειάζεται, δεν μπόρεσα να προμηθευθώ, καθώς θα είχα και πρόβλημα στην αποστείρωση του περιεχομένου της, λόγου όγκου. Οπότε βρήκα 3 γυάλινα δοχεία των 333 ml, που χωρούσανε ακριβώς στην χύτρα που θα γίνει η αποστείρωση στο τέλος. Εικ. 1. δ.

6^ο. Πλαστικά τρυβλία petri, προμηθεύτηκα αποστειρωμένα από το διαδίκτυο από ηλεκτρονικό κατάστημα αναλώσιμων ιατρικών εργαστηρίων. Εικ. 1. α.

7^ο. Από το ίδιο κατάστημα προμηθεύτηκα και την ταινία parafilm, απαραίτητη για την σφράγιση των τρυβλίων. Εικ. 1. β.

8^ο. Το σημαντικότερο στην όλη διαδικασία είναι ένας κλοβός (Glove box), Εικ. 1. ε.,  στο εσωτερικό του οποίου θα υπάρχουν, όσο αυτό είναι δυνατόν, αποστειρωμένες συνθήκες για να γίνει το εν λόγο πείραμα. Η μεταφορά του PDA υλικού στα τρυβλία και η μεταφορά του ζωντανού ιστού του μανιταριού, στα τρυβλία με το PDA υλικό. Ο εν λόγο κλοβός είναι πολύ ακριβός για κάποιον που δεν θέλει να ασχοληθεί επαγγελματικά. Έτσι αυτοσχεδίασα και δημιούργησα έναν μικρό πλαστικό κλοβό, μόνος μου. Αγοράζοντας ένα διαφανές, πλαστικό, μεγάλο κουτί αποθήκευσης ρούχων, έκανα δύο κυκλικές τομές στη μία του πλευρά, πέρασα δύο πλαστικούς σωλήνες, διατομής τέτοιας που να περνάει το χέρι μου. Στις εσωτερικές του πλευρές πέρασα δύο μεγάλα πλαστικά γάντια. Τα σημεία επαφής του κλοβού και των στρόγγυλων πλαστικών κολλήθηκαν με σιλικόνη για την καλύτερη ευστάθεια του κλοβού αλλά και για να μην υπάρχει δίοδος αέρα.

Εικ. 1. α. Τρυβλία petri, β. Parafilm, γ. Υλικά για την Παρασκευή PDA, δ. Γυάλινες φιάλες με PDA έτοιμες για αποστείρωση, ε. Αυτοσχέδιο glove box, ζ. Τρυβλία με PDA και σφραγισμένα με parafilm, η. Μυκήλιο Pleurotus ostreatus. θ. Βασιδίωμα πλευρωτού πάνω σε χαρτί υγείας, ι. Μυκήλιο Grifola frondosa.

9^ο. Άλλα υλικά που χρησιμοποίησα, είναι ένα καμινέτο. Όταν είναι αναμμένο ο ζεστός αέρας διώχνει τα μικροσωματίδια που υπάρχουν στον αέρα και έτσι μειώνουμε τις πιθανότητες κάποιο σπόριο παθογόνου μύκητα να καθίσει πάνω στο θρεπτικό υλικό όταν γίνεται η μεταφορά του στο τρυβλίο. Ένα μπουκάλι καθαρό οινόπνευμα για την απολύμανση των χεριών μου, μία μεταλλική λαβίδα και μια χύτρα μαγειρέματος.

1^ο Στάδιο. Παραγωγή PDA (Potato Dextrose Agar)

Για 1 λίτρο PDA: Σε μια κατσαρόλα που περιέχει 500 ml απιονισμένο νερό, προστίθενται 200 g πατάτας που έχει κοπεί σε κύβους. Βράζουν σε μικρή ένταση για 45 min. Αφού βράσει το σουρώνουμε (κρατάμε το εκχύλισμα και πετάμε την πατάτα) και προσθέτουμε 20 gr άγαρ και 20 gr δεξτρόζης. Αναδεύεται καλά, ογκομετρείται το τελικό διάλυμα και προστίθεται απιονισμένο νερό μέχρι τελικό όγκο 1 λίτρου. Βάζουμε το υλικό στις τρεις γυάλινες φιάλες των 333 ml έκαστη (ο όγκος της γυάλινης φιάλης δεν έχει σχέση, αρκεί να χωράει στην χύτρα για την αποστείρωση), Εικ. 1. δ., σφραγίζονται, τυλίγουμε τα πώματα και με ένα κομμάτι αλουμινόχαρτο και ακολουθεί αποστείρωση σε χύτρα μαγειρέματος, στους 120 °C για 20 min, αφού έχει προστεθεί νερό 2-3 εκ. στην χύτρα.

2^ο Στάδιο. Μεταφορά του θρεπτικού υλικού PDA στα τρυβλία.

Ανοίγουμε τον κλοβό και τοποθετούμε τα τρυβλία μας. Στην συνέχεια αφού τελειώσει η αποστείρωση και ελαφρώς κρυώσει το υλικό στα γυάλινα δοχεία (δεν θα μπορούμε να δουλέψουμε αμέσως με τα δοχεία, λόγο της μεγάλης θερμοκρασίας που θα έχουν), τα τοποθετούμε επίσης στον κλοβό. Σφραγίζουμε με το καπάκι και ξεκινάμε την εργασία από το πλάι που έχουμε εισόδους για τα χέρια μας. Τα χέρια μας μπαίνουν μέσα στα γάντια. Αρχικά βγάζουμε το αλουμινόχαρτο και στη συνέχεια το πώμα. Γεμίζουμε τα τρυβλία με υλικό που φθάνει σε πάχος τα 3-4 χιλ. και αμέσως τα σκεπάζουμε. Αφού γεμίσουμε όλα τα τρυβλία στη συνέχεια τα σφραγίζουμε με parafilm για να μην περάσει μέσα στο υλικό κάποιος παθογόνος οργανισμός, Εικ. 1. ζ.. Μπορούμε να τα αφήσουμε εκτός ψυγείου για 4-5 μέρες. Είναι ένα αρκετό διάστημα για την ανάπτυξη παθογόνων μυκήτων ή βακτηρίων που θα δημιουργηθούν από τα τυχόν λάθη που κάναμε. Στη συνέχεια μπορούμε να τα διατηρήσουμε στο ψυγείο για αρκετό διάστημα.

3^ο Στάδιο. Μεταφορά ιστού στο τρυβλίο με το PDA.

Όπως σας είπα, το πείραμα ξεκίνησε με το Pleurotus ostreatus. Χρησιμοποιήθηκε στέλεχος από το εμπόριο. Αρχικά μπήκαν τα τρυβλία στον κλοβό και τους αφαιρέθηκε το parafilm. Στην συνέχεια επιλέχθηκε από ένα σφριγηλό καρπόσωμα πλευρωτού ο στύπος και απολυμάνθηκε με καθαρό οινόπνευμα. Βάζουμε και αυτό το τμήμα στο κλοβό και τον σφραγίζουμε. Με τα γάντια μας πλέον σκίζουμε τον στύπο χωρίς να έρθει σε επαφή η σάρκα του εσωτερικού του στύπου με καμία επιφάνεια. Με την λαβίδα παίρνω ένα τμήμα του εσωτερικού ιστού και το τοποθετώ στο τρυβλίο, αυτή την διαδικασία την επαναλαμβάνω για όσα τρυβλία θέλω να ετοιμάσω. Στη συνέχεια τα τρυβλία σφραγίζονται πάλι με parafilm. Αποθηκεύονται για λίγες μέρες εκτός ψυγείου για να δούμε μήπως και κάποιος άλλος μικροοργανισμός έχει περάσει. Μετά από λίγες μέρες θα γίνουν ορατές οι πρώτες μυκιλιακές υφές, αυτές που θα δημιουργήσουν το μυκήλιο του μύκητα. Στη συνέχεια τα τρυβλία με τα μυκήλια μπορούν να τοποθετηθούν στο ψυγείο.

Από την όλη διαδικασία συμπέρανα πως δεν είναι κάτι εύκολο αλλά όχι και ακατόρθωτο. Για τον πλευρωτό δημιούργησα 10 τρυβλία, από τα οποία έδωσαν μυκήλιο τα 5, μέσα σε 10 μέρες περίπου, Εικ. 1. η.. Δείγμα του πόσο εύκολο είναι να πειραματιστεί ένας αρχάριος με αυτό το επιθετικό μανιτάρι. Ενώ για την γριφίσκη, χρησιμοποιήθηκε αυτοφυές στέλεχος από την Ζαγορά Πηλίου. Από τα 10 τρυβλία, έδωσε μυκήλιο μόλις το 1, σε διάστημα 1 μηνός, Εικ. 1. ι.. Δύο μανιτάρια με εντελώς διαφορετική συμπεριφορά. Μάλιστα δοκίμασα να καλλιεργήσω πλευρωτό σε χαρτί υγείας. Σε βρεγμένο χαρτί υγείας, έβαλα τμήμα μυκηλίου του πλευρωτού και μετά από αρκετό διάστημα έκανε την εμφάνιση του το πρώτο καρπόσωμα, δυστυχώς δεν μεγάλωσε πολύ, λόγο έλλειψης κυτταρίνης, απαραίτητου υλικού για την ανάπτυξη του, Εικ. 1. θ..

Μετά από αυτή την διαδικασία έχουμε έτοιμο υλικό για να περάσουμε στην επόμενη φάση, που λέγεται grain spawn και είναι η μεταφορά του μυκηλίου σε σπόρους δημητριακών. Από αυτή την φάση δεν έχω ακόμα κάποια εμπειρία να μεταφέρω. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Δημήτρη Τσακίρη, που με τις πολύτιμες οδηγίες του, με βοήθησε να πραγματοποιήσω αυτό το πείραμα.

           

2ο Στάδιο - Grain spawn

Στο παρόν άρθρο θα περιγράψω την διαδικασία που είναι γνωστή ως grain spawn και δεν είναι τίποτε άλλο από την μεταφορά του μυκηλίου πάνω σε σπόρους δημητριακών.

Για την παρακάτω διαδικασία, μας χρειάζονται σπόροι δημητριακών, όπως σιταριού, σίκαλης, κεχριού κ.ά. Εγώ χρησιμοποίησα σπόρους σιταριού που είναι εύκολο να βρεθούν στο εμπόριο. Στη συνέχεια προμηθεύτηκα γυάλινα βάζα των 500 ml και 1000 ml στα οποία θα μπει το σιτάρι με το μυκήλιο. 

Αρχικά ξεπλένουμε το σιτάρι καλά για να φύγουν οι σκόνες και τα σκουπιδάκια, Εικ. 1β. Μετά το μουλιάζουμε για 12-24 ώρες, Εικ. 1α.

Την επόμενη μέρα και αφού πετάξουμε το νερό, βάζουμε το σιτάρι στη κατσαρόλα σε καθαρό νερό και βράζουμε σε χαμηλή φωτιά για 10 λεπτά, Εικ. 1γ.  Αφού τελειώσει ο βρασμός το αφήνουμε το σιτάρι μέσα στο νερό για ακόμα 10 λεπτά. Έπειτα το σουρώνουμε και το αφήνουμε να στραγγίξει , Εικ. 1δ.

Στο βρασμένο σιτάρι πλέον, προσθέτουμε 2% του βάρους του, γύψο ή μαρμαρόσκονη και ανακατεύουμε, αυτό το στάδιο μπορεί να γίνει και μέσα στη κατσαρόλα κατά το μούλιασμα. 

Εικ. 1. Διαδικασία grain spawn.

Στη συνέχεια γεμίζουμε τα βαζάκια με το μουλιασμένο και βρασμένο σιτάρι, Εικ. 1ε. Πρώτα όμως έχουμε τρυπήσει το πώμα του βάζου, δημιουργώντας μία τρύπα περίπου 1 εκ., στη συνέχεια βάζουμε βαμβάκι στην τρύπα, Εικ. 1ζ. Αυτό βοηθά στον αερισμό του εσωτερικού και ταυτόχρονα παρεμποδίζει τα μικροσωματίδια να διεισδύσουν σε αυτό. Τέλος τα καπάκια σκεπάζονται και με αλουμινόχαρτο, Εικ. 1η.

Τα έτοιμα βαζάκια μπαίνουν πάνω σε μία μεταλλική βάση που έχουμε τοποθετήσει μέσα στη χύτρα, Εικ. 1θ, η οποία έχει λίγο νερό για τον βρασμό. Βράζουμε στους 121 ^οC για 40 λεπτά. 

Βγάζουμε τα βαζάκια από την χύτρα και τα αφήνουμε να κρυώσουν, Εικ. 1ι. Βάζουμε το μυκήλιο στα βαζάκια αφού έχει κρυώσει  και το εσωτερικό του, γιατί ειδάλλως η θερμοκρασία θα το καταστρέψει, Εικ. 2.

Εικ. 2. Μεταφορά του μυκηλίου από το PDA, στα βαζάκια με τα δημητριακά.

Μέσα στον κλοβό που έχουμε δημιουργήσει (βλ. απομόνωση μυκήτων) βάζουμε τα βαζάκια και τα τριβλία με το μυκήλιο από το μανιτάρι που θέλουμε να καλλιεργήσουμε. Με ένα νυστέρι και αφού πρώτα αποστειρωθεί κόβουμε το PDA σε μικρά κομμάτια για να μπορούν να μεταφερθούν στα βαζάκια. Ανοίγουμε με προσοχή τα βαζάκια και τοποθετούμε μέσα σε αυτά τα κομματάκια του PDA. Σφραγίζουμε ξανά και περιμένουμε την αποίκιση του μύκητα πάνω στους σπόρους του σιταριού.

Εικ. 3. Grain spawn μιας εβδομάδας, με Grifola frondosa. Αριστερά φαίνεται να έχει γίνει η αποίκηση από παθογόνο μύκητα, ενώ δεξιά παραμένει καθαρό το βάζο (σε διάστημα ενός μήνα έχει αποικιστεί από την γριφίσκη κατά το ήμισυ).

Στο δικό μου πείραμα παρατήρησα πως τα βαζάκια των 1000 ml αποικίστηκαν από παθογόνους μύκητες Εικ. 3, ενώ τα βαζάκια των 500 ml μείνανε καθαρά. Προφανώς λόγο του μικρότερου όγκου τους, έγινε σωστότερη η αποστείρωση. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Γεώργιο Κουτρώτσιο, που με τις πολύτιμες οδηγίες του, με βοήθησε να πραγματοποιήσω αυτό το πείραμα.

            3ο Στάδιο - Καλλιέργεια μανιταριών

http://manitariazagora.blogspot.gr/2016/05/lentinula-edodes-ganoderma-lucidum.html

Βασίλης Καουνάς