Μανιτάρια στη Ζαγορά: Ένα νέο είδος μανιταριού από το δάσος Τατοΐου

Τα δάση είναι απαραίτητα για την βιοποικιλότητα. Είναι γνωστή η χώρα μας για την ποικιλία της, ιδιαίτερα λόγο του έντονου γεωγραφικού της ανάγλυφου. Τα δάση ρυθμίζουν το κλίμα και τα ύδατα, δεσμεύουν και αποθηκεύουν το διοξείδιο του άνθρακα. Επίσης σταθεροποιούν το έδαφος και καθαρίζουν τον αέρα. Πρέπει να τα προστατεύουμε και να τα διαχειριζόμαστε με βιώσιμο τρόπο, αφού είναι ζωτικής σημασίας για τη ζωή μας.

Όμως οι δασικές πυρκαγιές είναι ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς του δάσους. Κανένας άλλος παράγοντας δεν προκαλεί τόσο εκτεταμένες, αλλά και τόσο γρήγορες καταστροφές στο δασικό οικοσύστημα και κατ' επέκταση στη βιοποικιλότητα. Η υποβάθμιση του φυσικού τοπίου ή η σταδιακή ερημοποίηση του είναι αναπόφευκτη σε αυτή την περίπτωση.

Γνωρίζουμε πως μόνο στη Μεσόγειο το 2017 κάηκαν 9 εκατ. στρέμματα, έκταση ίση με ολόκληρη την Κύπρο. Στη Μεσόγειο καταγράφεται το 80% των καμένων εκτάσεων της Ευρώπης. Εκ των οποίων, το 96% προκαλούνται από ανθρωπογενή αίτια. Ειδικότερα, το 40% από αυτές προκαλείται από ανθρώπινη αμέλεια, ενώ το 26% από πρόθεση.

Μία τέτοια καταστρεπτική πυρκαγιά στην Αττική, ξεκίνησε στις 03 Αυγούστου 2021 στη Βαρυμπόμπη. Κάνοντας στάχτη περίπου 68.000 στρέμματα. Στο μυαλό μας στο άκουσμα ενός τέτοιου συμβάντος έρχεται η απώλεια των φυτών, πουλιών, θηλαστικών, ερπετών, εντόμων κτλ. Δύσκολα μπορούμε να σκεφτούμε τους μύκητες, μιας και η παρουσία τους γίνεται εποχιακά αντιληπτή από εμάς. Οι μύκητες είναι ίσως το Βασίλειο που έχει μελετηθεί λιγότερο στην Ελλάδα, σε σχέση με τα άλλα.

Μία λοιπόν ανακάλυψη ενός ασκομύκητα που όπως αποδείχθηκε είναι νέο είδος για την επιστήμη, έγινε στο δάσος του Τατοΐου κατά τα έτη 2018- 2019 (πριν την καταστροφή) κατά τους χειμερινούς μήνες Ιανουάριο έως Φεβρουάριο.

Το μανιτάρι βρέθηκε σε συστάδα Κυπαρισσιού (Cupressus semprevirens), στο έδαφος, αλλά και κάποιες φορές σε επαφή με υπολείμματα βελονών, δείχνοντας μία προτίμηση στο εν λόγο ενδιαίτημα. Το σημείο που βρέθηκε έχει πλέον καεί και σε συνδυασμό με το γεγονός πως δεν έχει βρεθεί πουθενά αλλού, κάνει το μανιτάρι αυτό πολύ σπάνιο. Ελπίδα υπάρχει όμως, γιατί στο εν λόγο δάσος υπάρχουν άκαυτες περιοχές με το συγκεκριμένο δένδρο, κάτι που μπορεί να αποδείξει στο μέλλον, πως το συγκεκριμένο μανιτάρι υπάρχει και σε αυτά.

Hellenicoscyphus hyalotrichus U. Lindemann, Van Vooren & Kaounas

Ασκώματα διαμέτρου 2–5 mm, άμισχα, με υμένιο ανοιχτό καφέ έως ωχρό. Σκουραίνει με την ωριμότητα. Αρχικά κυπελόμορφα, στη συνέχεια ανοίγουν και μπορεί να γίνουν έως επίπεδα. Η περιφέρεια του είναι πυκνά καλυμμένη με υπόλευκες τρίχες οργανωμένες σε μικρές δέσμες. Περιφερειακές τρίχες (90) 115–203 (232) × (3,2) 3,4–5,5 (5,7) μm, επιφανειακές, υαλώδεις, με παχύ τοίχωμα (έως 1 μm), με πολλά διαφράγματα, ευθείες έως ελαφρώς καμπύλες. Ασκοί διαστάσεων (180) 190–235 × 10,5-13,7 μm, 8-σπορίων, κυλινδρικοί ή ελαφρώς καμπυλωτοί, όχι αμυλοειδής, που στενεύουν προς τη βάση. Παραφύσεις κυλινδρικές, 3,5–4,5 μm, με κορυφή ελαφρώς διευρυμένη, 4,9–7,4 μm. Ασκοσπόρια ελλειπτικά, κωνικά στους πόλους, με διαστάσεις (13,4) 14,8–17 (17,5) × (7,9) 8,7–10,7 (11,0) μm. Βρέθηκε στο Τατόι, κατά του μήνες Ιανουάριο-Φεβρουάριο, τα ετη 2018-2019, σε Κυπαρίσσι.

Ο κίνδυνος των δασικών πυρκαγιών επιδεινώνεται από την αύξηση των θερμοκρασιών και των περιόδων ξηρασίας. Ένα φαινόμενο που θα συνεχίσει να υπάρχει στη χώρα μας. Είναι λοιπόν ζωτικής σημασίας η ενίσχυση της προστασίας των δασών μας, με την καλύτερη πρόληψη και τη ταχύτερη αντιμετώπιση. Έτσι λοιπόν για το εν λόγο νέο είδος μανιταριού, ίσως να είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις που ένα είδος πριν προλάβει να ανακοινωθεί ως νέο, θα πρέπει να θεωρείται και «εξαφανισμένο», μέχρι να ανακαλυφθεί σε καινούργιο βιότοπο, μιας και ο συγκεκριμένος βιότοπος του, καταστράφηκε το 2021.

Εικόνα 1. α. Ασκώματα από το Hellenicoscyphus hyalotrichus, σε υπολείμματα βελονών από Κυπαρίσσι, που φαίνεται μέχρι στιγμής να το προτιμά, β. Ασκοί, ασκοσπόρια και παραφύσεις, γ. Υαλώδεις τρίχες της περιφέρειας του ασκώματος.

Εικόνα 2. Η κατεστραμμένη συστάδα κυπαρισσιού που βρέθηκε το Hellenicoscyphus hyalotrichus. Ελπίδες γεννιόνται από σημεία του δάσους του Τατοΐου, που δεν κάηκαν όλα τα δένδρα κυπαρισσιού.

Πηγή: Uwe Lindemann, Francisco Javier Valencia López, Vasileios Kaounas, Volker Kummer and Nicolas Van Vooren. Paratricharina confusa sp. nov and Hellenicoscyphus hyalotrichus gen. and sp. nov., two new tricharinoid discomycetes (Pezizales) from the Mediterranean.